مقدمه ای بر دین و دنیای مجازی
برای ادیان و به خصوص متولیان آن همواره در طول تاریخ، بعضی از مباحث دینی پر اهمیت تر بوده اند. تبلیغ دین و استفاده از ابزارهای رسانه ای یکی از آنان است. رونق مراکز عبادت و حتی مهندسی آن و رفت و آمد متدینان به مراکز عبادی نیز از دغدغه های دیگر متولیان دینی بوده است. البته کثرت انسان های پای بند به مبانی دینی هم آرزوی دیرین ادیان بوده است. این همه در کنار این واقعیت قرار داشت که ادیان معمولا خود را حق مطلق می پنداشتند و متدینان هم به دلیل این اعتقادشان حق پرسش را از خود سلب میکردند و رهبران دینی هم معمولا در برابر سوالات بیرونی علاقمند به درگیر شدن و پیدا کردن پاسخ نبودند. بیشترین راه جذب دینی بر احساسات استوار بود و معمولا از راهکارهای پوپولیستی برای مخاطب قرار دادن متدینان استفاده می شد. در دوران پس از انقلاب ارتباطات و رشد سریع و غیر قابل باور دنیای مجازی و در هم پیچیده شدن افراد و گرایشهای مختلف از سراسر دنیا در یکدیگر، همه این علاقمندی ها دچار آسیب و چالش شد. مقاومت اولیه دینی در برابر تکنولوژی ارتباطات در هم شکست و به زودی رهبران دینی دنیا متوجه شدند که دنیای مجازی و ارتباطات بین جهانی به شدت بر در خیمه دین دق الباب می کند. اولین کار مهم ظهور انقلاب ارتباطات این بود که رهبران دینی مجبور شدند سوالات متفاوتی که از بیرون حوزه معابد و مراکز دینی خود مطرح می شد را بشنوند و برای آن به فکر پاسخ باشند. این مهمترین چالش مثبتی بود که دنیای ارتباطات برای ادیان ایجاد کرد. خلوت شدن مراکز عبادی و تبلیغی از افراد متدین و جایگزین شدن ارتباطات دینی مجازی هم چالش بعدی رهبران دینی بود. در غرب کلیساهای مجازی و پر کلیلک جای کلیساهای پر طمطراق را در نقاط فراوانی گرفته بود و رهبران تیز هوش تر دینی به سرعت به راه اندازی معابد دینی پرداختند. خود این رقابت فضای مجازی با معابد فیزیکی، اگر چه برای رشد دین مفید بود اما برای رهبران دینی بسیار گران تلقی می شد. زیرا رهبران دینی تمام هیمنه خود را در تولیت این مراکز و حضور فیزیکی مریدان جستجو میکردند. اما به ناچار در بسیاری از موارد تسلیم شدند و در حوزه های دینی اسلامی و خصوصا شیعی پیشقدم حضور در این صحنه ها نیز قرار گرفتند. در این میان ادیانی که شریعت بیشتری داشتند با چالش دیگری روبرو بودند. پاسخگویی به مسایل شرعی که دنیای مجازی آورده بود: آیا در مسیحیت اتاق های اعتراف آنلاین میتواند جای اتاق اعتراف با حضور کشیش را بگیرد؟ آیا اماکن مقدس در همه ادیان قابل انتقال به داخل فضای مجازی هستند. زیارت ها و زیارتگاه ها از راه دور به مثابه رفتن به مکان های مقدس می باشد؟ مباحث حوزه های خانوادگی که شریعت و ادیان در آن نقش داشته اند چه سرنوشتی پیدا می کند؟ عقد ازدواج و طلاق وحتی امور مربوط به مرگ و مردن و اعمال شرعی آن و یا عبادات روز مره و تفاوت آن در دنیای مجازی و حقیقی، چالش های محتوایی هستند که دنیای مجازی در برابر دین گذاشته است. اینها الزاما نه برای ادیان و متدینان و رهبران دینی مثبت تلقی میشود و نه منفی. مهم این است که متولیان دینی خود را برای پیدا کردن بهترین را برای مثبت کردن این چالش ها به نفع دین آماده کنند. مجله اخبار ادیان و موسسه گفتگوی ادیان که همواره به مباحث حوزه دینی توجه ویژه داشته است این شماره را به رابطه دنیای مجازی و دین اختصاص داده است تا به عنوان گام اول بتواند چالش ها را لیست کند و راه را برای بحث های جدی تر و بیشتر در این زمینه باز نماید.